Voor personen die worstelen met zelfmoordgedachten zijn amper specifieke interventies voorhanden. Het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP), verbonden aan de Universiteit Gent, onderzocht twee groepstrainingen die zich specifiek richten op het omgaan met zelfmoordgedachten: een cognitieve training die gebaseerd is op mindfulness en een training die focust op toekomstgericht denken en doelen stellen. Zorginstellingen en hulpverleners in Vlaanderen kunnen binnenkort met deze trainingen aan de slag om suïcidale personen op een doeltreffende manier te begeleiden.
De groepstrainingen
De eerste training die onderzocht werd, vormt een combinatie van cognitieve gedragstherapie en meditatie. De groepstraining is gebaseerd op de mindfulness gebaseerde cognitieve therapie (MBCT), maar werd aangepast voor het omgaan met zelfmoordgedachten. Een belangrijk onderdeel vormt bijvoorbeeld het opmaken van een safety plan waarmee deelnemers stap voor stap geleerd wordt om een suïcidale crisis te herkennen en die crisis beter het hoofd te bieden. De focus tijdens de training ligt op het hier en nu zonder voortdurend te piekeren over het verleden of de toekomst.
Daarnaast werd ook ‘Toekomstgerichte Training’ onderzocht, een groepstraining gebaseerd op technieken uit de cognitieve gedragstherapie, probleemoplossende therapie en positieve psychologie. De focus ligt op het denken in mogelijkheden, het leren een beeld te vormen van wat wél zou kunnen in de toekomst door het opstellen van kleine persoonlijke doelen. Deze training werd ontwikkeld aan de Vrije Universiteit Amsterdam en werd door VLESP aangepast voor gebruik in Vlaanderen.
Het onderzoek in Vlaanderen, waaraan zo’n 100 mensen deelnamen, toonde dat zowel MBCT-S als de Toekomstgerichte Training effectief werken voor het omgaan met zelfmoordgedachten. Personen die de trainingen volgden, rapporteerden na afloop en ook drie maanden na de training significant minder zelfmoordgedachten. Daarnaast bleek uit de studie dat beide trainingen leidden tot een significante afname van depressieve klachten en hopeloosheid. Bovendien ervaarden de trainers de interventie als zeer waardevol en betekende de training ook veel voor de deelnemers persoonlijk:
De training was voor mij eerst een heel moeilijke stap om te zetten. Toegeven dat ik met de gedachten zit. Maar het was de eerste keer sinds lang dat ik me veilig voelde en me niet moet schamen voor mijn gedachten. Ik kon/mocht en durfde er ZIJN zonder eigenlijk te zeggen wie ik ben. Heel veel bagage meegekregen om mee aan de slag te gaan.”
Dit onderzoek onderstreept het belang van het specifiek behandelen van suïcidale gedachten. Prof. dr. Gwendolyn Portzky, directeur VLESP: “Lang werd gedacht dat zelfmoordgedachten vanzelf verdwijnen wanneer de onderliggende psychische problematiek - bv. een angst- of stemmingsstoornis - wordt behandeld, maar dit is echter niet altijd het geval. Ook deze studie bevestigt dit: voor de start van de training gaf zo’n 90% van de deelnemers aan al in behandeling te zijn voor psychische klachten. Dit wijst er op dat er naast de ontvangen behandeling ook nood is aan zorg die zich specifiek richt op het omgaan met zelfmoordgedachten. Als hulpverlener is het ook niet evident om interventies te verrichten die specifiek op de zelfmoordgedachten werken want er zijn weinig specifieke behandelingen. Dit onderzoek toont nu aan dat beide groepstrainingen werken op zelfmoordgedachten en deze significant doen verminderen. We hopen dat dit handvaten kan bieden aan hulpverleners om specifiek rond suïcidale gedachten te werken. ”
Jo Vandeurzen, Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin beaamt de maatschappelijke relevantie en inzetbaarheid van deze studie: “De resultaten van deze ‘PROSPECT’-studie ondersteunen de volgende stap in het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie en moet het continuüm versterken van preventie tot behandeling. Het is een innovatief en baanbrekend onderzoek dat aantoont dat ‘Mindfulness-based cognitieve therapie’ en ‘Toekomstgerichte training’, aangepast voor mensen die met zelfmoordgedachten kampen, effectief zijn in het verminderen van de frequentie en intensiteit van zelfmoordgedachten, zelfs over langere periode. In samenwerking met VLESP en o.a. de Centra Geestelijke Gezondheidszorg zullen we beide evidence-based methodieken effectief in Vlaanderen inzetten om het aanbod verder te verbreden en toegankelijker te maken.
We ambiëren dat er in 2019, zowel wat Mindfulness-based cognitieve therapie betreft als Toekomstgerichte training, minimaal 10 groepstrainingen, die toch telkens een achttal bijeenkomst tellen, in Vlaanderen starten.
In 2020 stellen we voorop dat er minimaal een 40-tal trainingssessies kunnen opstarten, afhankelijk van het aantal inschrijvingen. Zo kunnen er in 2020 minimaal 320 mensen deze groepstrainingen volgen, aansluitend aan hun reguliere behandeling. Samen met de sector kiezen we ervoor om wetenschappelijk evidence-based methodieken effectief te implementeren in de praktijk. We zijn VLESP overigens zeer dankbaar voor de onderzoeksopzet PROSPECT, maar ook voor de ondersteuning naar o.a. vorming en intervisie die zij willen blijven bieden aan de toekomstige therapeuten die de groepstherapiesessies zullen aanbieden. Op deze manier garanderen we een kwalitatief aanbod waarbij onderzoek en werkveld elkaar maximaal, in beide richtingen, versterken.”
