We vinden dat we privacy blijvend moeten verdedigen en zelfs versterken, zowel offline als online. Indien dat niet gebeurt, riskeren we te evolueren naar een samenleving van permanente bewaking en monitoring. Privacy is de basisinstelling (‘privacy by default’). Basisbescherming wordt tot op zekere hoogte door de overheid gegarandeerd, want niet iedereen is voldoende zelfredzaam of geïnformeerd om dat zelf te doen. Belangrijk om te benadrukken is dat niet alleen de overheid, maar elke mens de verantwoordelijkheid draagt om zijn privacy te beschermen. Het individu kan door roekeloos gedrag zowel de eigen belangen als die van anderen schaden.
Toch erkennen we dat privacy grenzen kent. In een betrokken samenleving past het niet dat mensen zich achter hun recht op privacy verschuilen om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te ontlopen. De overheid heeft, met het oog op het behoorlijk functioneren van de samenleving, recht op bepaalde informatie van zijn burgers. Denk daarbij aan de gegevens die de sociale zekerheid of de fiscus nodig hebben om de bijdrage van elkeen te kunnen bepalen. Rechtvaardigheid dragen we hoog in het vaandel. De overheid heeft trouwens geen monopolie op gegevensinzameling en -bewaring. Ook private instanties kunnen data opvragen en opslaan mits zij de regelgeving respecteren. Bovendien speelt in professionele verhoudingen het beroepsgeheim dat als doel heeft uitgewisselde informatie te beschermen en te beletten dat die buiten de vertrouwensrelatie verspreid wordt.
Het recht op privacy is een grondrecht en vinden we terug in (onder andere) het EVRM en de Belgische Grondwet. Zoals reeds vermeld, heeft quasi geen enkel grondrecht absolute werking. Zo ook het recht op privacy niet. Dat wordt bevestigd in de tekst van artikel 8 EVRM. Andere belangen kunnen dus inbreuken op iemands privacy rechtvaardigen. Voorbeelden zijn de nationale veiligheid, het economisch welzijn of de rechten en vrijheden van anderen. Het doel van de inmenging in iemands privacy en de proportionaliteit ervan staan centraal. Als er een gegronde reden is om in de persoonlijke levenssfeer binnen te dringen en als die inmenging in evenwicht is met de impact op de privacy, zal de privacy moeten wijken. We willen dus steeds de balans tussen beide te bewaken en beoordelen ieder geval genuanceerd. Privacy en veiligheid hoeven elkaar niet uit te sluiten. Ze zijn verzoenbaar.
We pleiten niet voor een herziening van het wetgevend kader, maar wel voor een betere afdwinging daarvan. Het referentiepunt wat wetgeving betreft is de EU Privacy Verordening. We willen er evenwel op toezien dat onze ijkpunten mee evolueren met de razendsnelle ontwikkelingen die op dit vlak te gebeuren staan in de komende jaren. We moeten meer inzetten op proactief toezicht, zowel nationaal als supranationaal, waar een mix van experts met diverse achtergronden advies verleent. Wanneer regelgeving effectief geschonden wordt, moet met sancties worden opgetreden.
We stellen de volgende principes centraal in het privacybeleid:
-
Toestemming: gegevens mogen alleen verzameld, verwerkt en gebruikt worden indien er toestemming is van de betrokken persoon of indien de wet het toestaat. Keuzevrijheid moet het uitgangspunt zijn, maar deze is zoals gezegd niet absoluut. Wanneer er een goedkeuring nodig is van een individu voor het beheer van persoonlijke gegevens, moet die goedkeuring expliciet gegeven worden.
-
‘Immediacy’: enkel gegevens rechtstreeks van de persoon zelf verkregen, mogen gebruikt worden;
-
Proportionaliteit: er moet steeds een afweging zijn tussen het doel van een inmenging in de privacy en de impact ervan op het basisrecht;
-
Non-identificeerbaarheid: data dienen zoveel mogelijk anoniem gemaakt of gebruikt te worden. Zo wordt de impact van de inbreuk beperkt;
-
Transparantie: betrokkenen moeten altijd op de hoogte zijn wanneer hun gegevens gebruikt worden, door welke instantie, waar ze zich bevinden, voor welke termijn en met welke doel;
-
Doelgebondenheid: gegevens mogen enkel gebruikt worden voor het wettelijk voorgeschreven doel. Indien men een nieuwe toepassing wil, dan is een nieuwe toestemming of wettelijke basis nodig.
Grondrechten werkten traditioneel enkel door in de verhouding tussen overheid en burger. Europese en nationale rechtspraak aanvaarden steeds meer dat grondrechten ook in de verhouding tussen particulieren onderling kunnen doorwerken. Dat wordt ‘derdenwerking’ genoemd en geldt eveneens voor het recht op privacy. We onderscheiden drie categorieën van verhoudingen waarin gegevens worden uitgewisseld:
- Tussen de overheid en de burger in het kader van de openbare veiligheid;
- Tussen de overheid en de burger in andere situaties (bv. in het kader van fiscaliteit of sociale zekerheid);
- Tussen twee of meer privépersonen of organisaties (bv. tussen een bedrijf en een klant of tussen werkgever en werknemer).
Naargelang een concrete situatie onder een van de drie categorieën valt, moeten we strenger of minder streng optreden. Voor categorie 1 zijn we het minst streng. Dit omdat openbare veiligheid tot het algemeen belang behoort en in sommige gevallen moet voorgaan op privébelangen. Een voorbeeld: het openbaar ministerie beveelt de toegang tot de gegevens over de communicaties en de lokalisatie van een verdachte en belast de politie met het analyseren van die gegevens. Hier is het van belang dat de nodige procedurele waarborgen bestaan om de betrokkenen te beschermen tegen misbruik.
In categorie 2 staan andere belangen op het spel, die minder doorwegen dan de publieke veiligheid. Extra waakzaamheid is geboden. Toch zou toegang mogelijk moeten zijn tot een ruime waaier van gegevens, zeker wanneer dit de dienstverlening ten goede komt. Uiteraard met waarborgen. Het is opnieuw het principe van proportionaliteit dat onze leidraad is bij het bepalen of een inmenging in de privésfeer al dan niet te ver gaat.
We zijn het strengst in die gevallen waar gegevens tussen twee privépersonen of privé-entiteiten uitgewisseld worden. Zeker als de drijfveer commercieel is, kan de privacy niet zomaar aan de kant geschoven worden. We verzetten ons ook uitdrukkelijk tegen de praktijk waarbij privégegevens koopwaar in handen van bedrijven zijn. Het valt te verantwoorden dat een bedrijf algemene, niet-identificeerbare gegevens over zijn klanten bijhoudt om koopgedrag te onderzoeken, maar er zijn duidelijke grenzen aan bijvoorbeeld de aard van die gegevens. Onder deze categorie vallen eveneens privégesprekken, telefonisch, via pc of via smartphone.
In dit kader willen we de rechten van personen van wie persoonsgegevens verzameld en/of uitgewisseld worden beter verankerd zien. De betrokken persoon moet beter ingelicht worden voor welke doeleinden zijn gegevens gebruikt worden, voor welke periode deze kunnen worden bewaard en dat deze slechts hergebruikt kunnen worden mits zijn uitdrukkelijke goedkeuring. Het recht om op elektronische wijze alle bewaarde gegevens op te vragen die zijn persoon betreffen, moet gewaarborgd zijn. Ook het recht om vergeten te worden is essentieel, waarbij elke persoon kan verzoeken dat zijn persoonsgegevens gewist worden, tenzij het bewaren van de persoonsgegevens noodzakelijk is voor de uitoefening van het recht op vrijheid van meningsuiting of voor de uitvoering van een taak in het algemeen belang. Tot slot mogen gegevens nooit stilzwijgend gebruikt worden, maar moet dit steeds met bewuste en geïnformeerde toestemming gebeuren.
