De Europese Unie is ook hier onze eerste en belangrijkste hefboom. Voor ons is de Unie een ‘global actor’. We blijven ervoor ijveren dat de Unie haar potentieel en ambities op dit vlak waarmaakt. Ze moet zich verder ontwikkelen tot volwaardige partner in de trans-Atlantische betrekkingen in de ruime zin van het woord. Met inbegrip dus van goede handelsrelaties, vertaald in een nieuw handels- en investeringsakkoord tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten dat nieuwe impulsen geeft aan onze economische groei en tewerkstelling, volgens standaarden die wij mee kunnen bepalen. Dit zonder afbreuk te doen aan onze hoge sociale, ecologische en democratische normen en in het bijzonder aan onze verworvenheden op het gebied van sociale rechten, bescherming van het leefmilieu, gezondheidszorg en consumentenbescherming en aan de bevoegdheden en verantwoordelijkheden van onze overheden in verband met publieke diensten van algemeen belang en met het maken of aanpassen van wet- en regelgeving. We pleiten er overigens voor dat in onderhandelingen over Europese handelsakkoorden ook aandacht wordt geschonken aan de ethische aspecten van de wijze waarop ingevoerde goederen en diensten worden geproduceerd, o.m. met betrekking tot de rechten van het kind.
Deze trans-Atlantische betrekkingen zijn op hun beurt een hefboom om vrede en welvaart te bevorderen in de wereld, wat op geen enkele manier afbreuk doet aan de eigen relaties waarin de Unie als 'global actor' investeert tegenover landen en internationale organisaties overal in de wereld. We zijn trouwens overtuigde voorstanders van multilateralisme. Voor de bevordering van vrede en welvaart in de wereld en voor internationale samenwerking in de aanpak van uitdagingen op wereldschaal – zeg maar ‘global governance’ – blijven de Verenigde Naties veruit het belangrijkste instrument. We blijven dan ook gaan voor de nodige moderniseringen om de VN sterker te maken in alle relevante domeinen. In het bijzonder pleiten we voor de versterking van de VN-vredesopbouwcapaciteit en de uitbreiding van de bestaande VN-conflictpreventiemechanismen en het Departement voor Politieke Zaken (UNDPA). Meer investeringen in conflictpreventie en vredesopbouw kunnen het gezag van België op internationaal niveau versterken. Ook pleiten we voor een verhoging van de capaciteit van de dienst conflictpreventie en vredesopbouw binnen de FOD Buitenlandse Zaken.
Voor ons is het cruciaal dat het Europese integratieproces grote stappen vooruitzet op gebied van diplomatie en defensie. De Unie moet beter (kunnen) functioneren. Om solidariteit tussen de lidstaten, eensgezindheid en besluitvaardigheid te bevorderen, blijft een hervorming van de instellingen broodnodig. Er moet vooral werk worden gemaakt van de uitvoering van genomen beslissingen en overeengekomen maatregelen. Omwille van politieke weerstanden en zware procedureregels zijn institutionele hervormingen allerminst evident. We blijven het belang ervan echter onderstrepen.
Op het vlak van defensie is het Europese potentieel enorm. Onze belangen ook. Defensie is een Europese beleidsprioriteit. Het is tijd om meer en sneller vooruitgang te boeken in het tot stand brengen van een geïntegreerd defensiebeleid. De geschetste dreigingen dwingen ons er ook toe. Veel van wat verdragsrechtelijk nu al mogelijk is, werd nog niet gerealiseerd: permanente en gestructureerde samenwerking, de oprichting van een operationeel hoofdkwartier, een permanent overleg- en beslissingsorgaan op het niveau van de ministers van Defensie, optimalisering van de slagkracht door lasten- en taakverdeling, de activering van de ‘EU Battle Groups’. Dergelijke integratie van het defensiebeleid vraagt, naast een gesynchroniseerde aanpak van training, vorming en uitrusting, ook om een synchronisatie van de sociale en arbeidsbescherming van het defensiepersoneel. Het is en blijft vooral een kwestie van politieke wil. Met betrekking tot de werking van het Europees Parlement zou het een stap vooruit zijn als het Subcomité Veiligheid en Defensie (SEDE), dat werkt onder de bevoegdheid van het Comité Buitenlandse Zaken (AFET), een zelfstandig comité met eigen bevoegdheden zou worden.
De Europese defensie-integratie moet uiteraard in nauw overleg en in nauwe samenhang met de NAVO gebeuren. De NAVO is voor ons land de belangrijkste internationale defensiemacht. Ze past perfect in onze visie op de trans-Atlantische betrekkingen. Er is een tijd geweest dat de NAVO zich moest bezinnen over haar bestaansredenen. Die tijd is voorbij. De nood aan internationale veiligheid is voelbaar. We moeten meer investeren in de capaciteiten van de EU en de NAVO om het hoofd te bieden aan oude en nieuwe dreigingen. Klassieke defensie – militaire verdediging, slagkracht en afschrikking – blijft aan de orde. Maar we moeten ook inzetten op middelen en methodes die ons sterker maken tegenover zogenaamde ‘ambigue’ of ‘hybride’ oorlogsvoering waarbij naast de traditionele militaire methodes ook ‘verdoken’ methodes worden gebruikt zoals terrorisme, criminaliteit, cyberaanvallen of economische maatregelen. Deze nieuwe vormen van grensoverschrijdend gevaar en dito aanvallen vraagt om een multinationale aanpak. Zo zou de oprichting van een cybercommando op het niveau van de Europese Unie de bestaande of nog op te richten nationale cybercommando's moeten overkoepelen.
Ons land moet voor de NAVO een betrouwbare en geloofwaardige bondgenoot blijven. De veiligheidsgaranties van de NAVO voor België zijn erg groot. Daar staan natuurlijk verplichtingen en lasten tegenover. Bovendien kreeg ons land destijds zowel de zetel van de NAVO als die van SHAPE (het commandocentrum van de militaire troepen van de NAVO) toegewezen. Ook dat vraagt om een sterk engagement. Onze behoefte aan veiligheid en ons engagement in NAVO-verband moet zich vertalen in ons defensiebudget en -investeringen. Dat is van essentieel belang willen we geloofwaardig blijven naar de eigen bevolking en naar onze bondgenoten toe. Overigens is dat binnen de NAVO niet alleen voor België een opdracht.
Wat voor de Europese defensie geldt, geldt nog meer voor de Europese diplomatie. De Unie moet sterker en actiever zijn, meer wegen op diplomatieke relaties en bedrijvigheid wereldwijd. Diplomatie is en blijft het eerste en sterkste wapen om conflicten en veiligheidsproblemen te voorkomen of op te lossen. We pleiten voor een ambitieuzer Europees extern beleid inzake conflictpreventie, vredesopbouw en bemiddeling. Dit vereist extra investeringen in bestaande mechanismen als de instrumenten ‘Contributing to Stability and Peace’, de ‘EU Mediation Support Unit’ en het ‘European Peace Institute’.
Uiteraard moet die diplomatie gestut worden door geloofwaardige militaire capaciteit. Maar ze moet vooral een eigen dynamiek ontwikkelen en volgen. Via het Europees Nabuurschapsbeleid blijft de EU bv. een actieve pleitbezorger van de mensenrechten. Dit is essentieel voor een stabiliteit in de ons omliggende regio’s. Meer eensgezindheid in het buitenlands en veiligheidsbeleid en het veiligheids- en defensiebeleid is onontbeerlijk, evenals eenstemmigheid in de vertolking ervan door de Europese leiders. Even belangrijk is de verdere uitbouw van de Europese diplomatieke vertegenwoordiging in de wereld. Niet alleen in naam van, maar op termijn ook in de plaats van de lidstaten. We herhalen dan ook ons pleidooi voor een eigen Europese vertegenwoordiging in de VN (met inbegrip van een eigen zetel in een hervormde VN-veiligheidsraad) en andere internationale organisaties zoals bv. de OVSE en de gespecialiseerde instellingen van de VN. Van dat soort veranderingen zou een enorme dynamiek uitgaan om tegelijkertijd de interne samenhang en het externe optreden van de Unie te versterken. Dit alles ten gunste van onze welvaart, onze waarden en onze veiligheid.
Wat kan de Unie voor haar eigen bevolking en voor de wereld betekenen als ze niet in staat is te zorgen voor welvaart en veiligheid? En ook: wat kan de Unie betekenen voor het vrijwaren van de waarden die onze samenleving schragen? Zoals het respect voor de menselijke waardigheid, de gelijkheid tussen man en vrouw, de scheiding tussen kerk en staat, democratie en rechtsstaat, mensenrechten en fundamentele vrijheden. Drie thema’s domineren de Europese veiligheidsagenda vandaag: de vluchtelingencrisis, de terreurdreigingen en de relaties met Rusland. Vooral de onenigheid in de aanpak van de vluchtelingencrisis, zet de samenhang en de geloofwaardigheid van de Unie onder druk. De ‘sense of urgency’ is groot. Dit moet betekenen dat Europa de instroom beheersbaar maakt door effectieve controle van de buitengrenzen, door toereikende bijstand aan opvang en bescherming van vluchtelingen in hun eigen regio, door registratie en spreiding van vluchtelingen, door een kritische beoordeling van asielaanvragen en door een doelmatig terugkeerbeleid. Wat Schengen betreft, willen we in ieder geval de open grenzen tussen de lidstaten kunnen behouden, in samenhang met een Europese bewaking van de buitengrenzen van de Unie. Europa moet beter kunnen controleren wie de buitengrenzen overschrijdt. Daarom moet de Europese grens- en kustwacht de komende jaren verder versterkt en uitgebouwd worden en moet voorrang gegeven worden aan de uitwisseling van informatie en inlichtingen. Even dringend is het de oorzaken van de vluchtelingenstromen aan te pakken, in de eerste plaats door een militair optreden tegen IS in Syrië en Irak en door onderhandelingen over een politieke transitie in Syrië.
Ons land moet binnen de EU, de NAVO en de VN een voortrekkersrol blijven spelen op het gebied van ontwapening en non-proliferatie. We streven naar een kernwapenvrije wereld, in een gelijk speelveld, en willen ons actief engageren in het ontwapenings- en non-proliferatiedebat. Daarnaast dient ons land een vooraanstaande rol te spelen in conflictpreventie en bescherming van de mensenrechten. We pleiten voor meer investeringen in de nodige mechanismen en instrumenten om onze prioriteiten te versterken en zodoende het gezag van ons land op gebied van internationaal veiligheidsbeleid te verstevigen.
In de VN wordt gedebatteerd over het opstarten van onderhandelingen over een verdrag inzake het verbod op kernwapens. We pleiten ervoor dat ons land dit initiatief voluit ondersteunt als bijkomende impuls in het streven naar een kernwapenvrije wereld, met dien verstande dat het verdrag universeel en verifieerbaar moet zijn en dat geen afbreuk mag worden gedaan aan de werking van het bestaande verdrag inzake nucleaire non-proliferatie en aan onze loyauteit tegenover de NAVO. We roepen de kernwapenstaten op om de nucleaire ontwapening als beleidsprioriteit te beschouwen en om deel te nemen aan de onderhandelingen over vermeld verdrag. We roepen in het bijzonder de Verenigde Staten en Rusland op om hun bilaterale nucleaire ontwapeningsagenda op koers te houden.
We pleiten er ook voor om het bestaande internationale kader in verband met biologische en chemische wapens, dat een verbod voorziet, te versterken inzake afdwingbaarheid en de landen die het nog niet ondertekend hebben onder diplomatieke druk te zetten dit alsnog te doen.
Veiligheid heeft veel aspecten en omvat veel meer dan louter fysieke bescherming of militaire weerbaarheid. Om effectief en duurzaam te zijn, moet internationaal veiligheidsbeleid gedragen worden door een alomvattende benadering. Een benadering die rekening houdt met alle aspecten van conflicten en dreigingen. Zo kan geen enkel geloofwaardig internationaal veiligheidsbeleid voorbij aan de rol van ontwikkelingssamenwerking. Ontwikkelingssamenwerking mag echter niet herleid worden tot een instrument van buitenlands optreden of internationale handel. Bovendien moet dat beleid ook oog hebben voor de globale context: klimaatverandering, energie- en voedselschaarste, geostrategische machtsverhoudingen, regionale conflicten, proliferatie van massavernietigingswapens, systematische schendingen van mensenrechten, straffeloosheid…
We besteden bijzondere aandacht aan de implementatie van Duurzame Ontwikkelingsdoelstelling nr.16 van de Verenigde Naties over vrede, rechtvaardigheid en sterke instellingen. Daarnaast blijven we pleiten voor een consequente en strenge implementatie van het Internationaal Wapenhandelsverdrag en de Europese Gemeenschappelijke Positie over wapenexporten. We besteden hierbij bijzondere aandacht aan maatregelen om het fenomeen van ‘afwending’ van wapenexporten tegen te gaan.
