Innovatie kan in belangrijke mate het comfort, de betaalbaarheid, de gezondheid en het welbevinden van de zorgbehoevende verbeteren. Innovatie is cruciaal voor de organisatie van het welzijns- en gezondheidsbeleid en voor zorgvoorzieningen die willen inspelen op bestaande behoeften, willen anticiperen op nieuwe behoeften, patiënt-cliëntspecifieke vragen efficiënter willen beantwoorden, de continuïteit van hun zorgaanbod willen garanderen en nieuwe woonzorgvormen willen ontdekken.
Innovatie in de zorg biedt kansen op vernieuwende zorg, op zorg die het hoofd kan bieden aan de uitdagingen van morgen. Innovatie in de zorg moet elk aspect van zorg ten goede komen. We zetten daarbij zowel in op technologische innovatie (ICT, geneesmiddelen, technologische hulpmiddelen) als op zorgorganisatorische innovatie (inzet en planning personeel, nieuwe zorgvormen). Een zorgaanbod met twee snelheden is geen optie. We garanderen aan iedereen die het nodig heeft de toegang tot innovatie in de zorg.
We leven in een tijdperk van digitale revolutie. De muren tussen patiënt-cliënten, zorgverstrekkers, zorginstellingen en de wereld er omheen verdwijnen in snel tempo. De positie van partijen in een zorgtraject verandert. De patiënt-cliënt als zorgvrager en de zorgverlener nemen in de digitale wereld een nieuwe positie in. Patiëntenrechten (bv. recht op privacy en geïnformeerde toestemming) dienen in dit kader te worden geactualiseerd. Patiënten lijken in het kader van onlinecommunicatie immers minder te hechten aan hun ‘klassieke’ rechten als patiënt-cliënt inzake privacy en deontologie. Een ethisch kader is nodig als basis voor de bouwstenen van dit digitale ecosysteem. Dit vereist een continu maatschappelijk debat o.a. in ethische commissies. De kern van deze digitale ethiek dient de eerbiediging en bescherming van de menselijke waardigheid te zijn.
Technologische innovaties deden de voorbije decennia de mogelijkheden van de gezondheidszorg enorm toenemen. Sommige innovaties zijn kostenbesparend. Een groot deel betreft echter zeer complexe en dure onderzoeken of therapieën. De paradox is dat deze vernieuwingen enerzijds vaak een belangrijke kostendrijver zijn van het gezondheidszorgsysteem en anderzijds wel degelijk een verbetering van de overlevingskanten en de levenskwaliteit van patiënt-cliënten betekenen.
Innovatie op maat van de patiënt-cliënt
Belang van zorgorganisatorische innovatie
Innovatie versterkt de verschuiving van de focus op ‘aanbod’ (erkenningen, ligdagen, ligduur, verantwoorde bedden) richting ‘vraag’ (zorgnood, zorgvraag), ‘resultaat’ en ‘processen’. We stimuleren nieuwe zorg- en woonvormen die lacunes in een modern zorglandschap invullen. We denken daarbij aan de ontwikkeling van herstelverblijven en huizen voor chronische zorg. De huidige regelgeving inzake zorg, infrastructuur en ruimtelijke ordening, is nog te weinig op elkaar afgestemd. Er is nood aan meer geïntegreerd en holistisch denken. In de ruimtelijke ordening dient een flexibeler kader te worden voorzien voor nieuwe levensloopbestendige woonvormen, zowel individueel als collectief, vertrekkend vanuit de behoeften van de zorgbehoevende.
Zorginnovatie moet patiëntgericht en betrouwbaar zijn. De patiënt-cliënt moet een berekenbaar voordeel hebben bij innovatie. Vaak staat bestaande regelgeving zorginnovatie in de weg. Daarom moet er ruimte zijn voor regelluwte.
We hebben oog voor de operationele kant van innovatie. We scheppen een ondernemersklimaat dat ruimte laat om te experimenteren met nieuwe vormen van organisatie, met nieuwe diensten en producten, met nieuwe samenwerkingsverbanden en met een meer flexibele arbeidsorganisatie. We bouwen ICT- en internetgebaseerde diensten die de zorg- en welzijnsverlening ondersteunen, verder uit. Fragmentatie moet worden vermeden en transparantie voor de patiënt-cliënt gegarandeerd. De bestaande informatiesystemen moeten beter op elkaar worden afgestemd om een meerwaarde voor de patiënt-cliënt en zorgverstrekkers te betekenen. De overheid staat in voor een strenge kwaliteitsbewaking.
E-gezondheid draagt bij tot emancipatie van de patiënt-cliënt
‘E-gezondheid’ (‘e-health’) verder ontwikkelen is een absolute prioriteit. Het is een noodzakelijke voorwaarde om de communicatie tussen verschillende actoren in de gezondheidszorg te verbeteren. De communicatie moet zowel verbeterd worden binnen iedere lijn als tussen de verschillende lijnen. Het gebruik van ‘e-health’ vermindert de administratieve last voor het medisch en paramedisch personeel.
We gaan ronduit voor de veralgemeende uitbouw van een elektronisch medisch dossier (EMD). Dat wordt op termijn de ruggengraat van de zorgplanning rondom een concrete patiënt-cliënt. Zo zullen verschillende zorgvormen en -voorzieningen naadloos in elkaar kunnen overgaan. Gegevens worden centraal beheerd, er is minder papierverspilling, dubbele onderzoeken en administratieve overlast worden vermeden. Ook het voorschrijfgedrag inzake geneesmiddelen, klinische onderzoeken en technische prestaties kan zo worden gerationaliseerd.
De toegang van zorgverleners tot het EMD is gekoppeld aan de geïnformeerde toestemming van de patiënt-cliënt en het bestaan van een therapeutische relatie. De toegang moet doelgericht en proportioneel zijn, volgens de rol van de zorgverlener. Periodiek moet de patiënt-cliënt een overzicht krijgen van wie toegang heeft tot zijn EMD. De patiënt-cliënt moet op een laagdrempelige wijze toegang hebben tot zijn patiëntendossier en moet steeds de mogelijkheid hebben toevoegingen te doen aan en opmerkingen te geven op de gegevens in zijn dossier. Transparantie moet worden gegarandeerd.
Patiënten die hun geïnformeerde toestemming geven aan een zorgverstrekker, zorginstelling of mutualiteit, moeten automatisch een bevestiging toegezonden krijgen met betrekking tot hun toestemming. Deze bevestiging dient steeds een verwijzing te bevatten naar de website en/of contactpersoon waar men terecht kan voor meer informatie en het wijzigen van hun toestemming. De bestaande deontologische spelregels uit de reguliere hulpverlening, dienen ook voor online toepassingen te worden gehanteerd.
Het is de taak van de overheid bestaande wetgeving inzake privacy, beroepsgeheim, patiëntenrechten, rechtspositie minderjarigen, openbaarheid van bestuur, schuldig verzuim… te herinterpreteren en toe te passen op onlinehulp. Zo kunnen hiaten in de wetgeving worden gedicht en kan een antwoord worden geformuleerd op openstaande vragen zoals hoe geïnformeerde toestemming online kan worden gegarandeerd en hoe kinderen en jongeren in het kader van de onlinecommunicatie hun expliciete toestemming kunnen geven. Deontologie van onlinehulp moet deel uitmaken van het kwaliteitsbeleid van de organisatie.
Ons uitgangspunt is dat innovatie steeds een bewezen toegevoegde waarde moet hebben voor de zorgbehoevende. Succesvolle innovaties worden niet enkel gedreven door technologie (‘technology push’), maar betrekken zorgbehoevenden, hun mantelzorgers en/of professionele zorgverleners bij de ontwikkeling. Er dient steeds te worden onderzocht in welke mate zorgtechnologie daadwerkelijk ondersteunend zal zijn. In tijden van budgettaire krapte en een veelheid aan innovaties, moeten we keuzes maken. We geven prioriteit aan die innovaties die de kwaliteit van het leven van zorgbehoevenden het meest verbeteren en die passen in een gepersonaliseerd zorg- en ondersteuningsplan. In het bijzonder willen we innovatie in de ondersteunende technologieën voor thuiszorg ondersteunen.
Dure technologische ontwikkelingen zouden best eerst tijdelijk worden gefinancierd in een beperkt aantal centra, gekoppeld aan een traject van multidisciplinair onderzoek via aparte budgetten (‘health technology assessment’). Het samenbrengen van hoogtechnologische uitrusting in minder centra vermijdt een ‘dubbel op’ en duur overaanbod en zorgt voor meer ruimte om in te zetten op noodzakelijke innovatie.
Om dit alles waar te maken zullen de zorgbehoevenden die nog niet vertrouwd zijn met een digitale leefomgeving, uitgebreid en op maat moeten worden geïnformeerd, gesensibiliseerd en gemotiveerd om zorgtechnologie te integreren in hun dagelijks leven.
