Vlaanderen heeft in vergelijking met andere landen en regio’s een hoog suïcidecijfer. Daarom wordt er sinds midden jaren 2000 gewerkt met actieplannen om het aantal zelfdodingen terug te dringen. Het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) rondde recent de evaluatie van het tweede Vlaams actieplan Suïcidepreventie (VAS), dat liep van 2012 tot 2020, af. De resultaten van de evaluatie vormen een belangrijke basis voor het nieuwe actieplan, dat eind 2021 voorgesteld zal worden.
In 2012 werd door toenmalig Vlaams minister van Volksgezondheid Jo Vandeurzen het tweede VAS gelanceerd. Dit actieplan was een veel breder en omvangrijker plan dan het eerste VAS, met een meer ambitieuze Gezondheidsdoelstelling (daling van 20% suïcides tegen 2020 ten opzichte van het referentiejaar 2000) en dat heel wat nieuwe acties, methodieken en initiatieven omvatte. Toen werd er het volgende beslist:
- Zelfmoord1813.be werd de portaalsite voor suïcidepreventie in Vlaanderen;
- de Zelfmoordlijn kreeg het verkorte nummer 1813, ging samenwerken met Tele-Onthaal en vergrootte haar capaciteit;
- VLESP werd als partnerorganisatie aangesteld voor de coördinatie en ontwikkeling van vele nieuwe methodieken;
- er wordt sindsdien nauw samengewerkt met media voor een veilige berichtgeving waardoor het thema suïcide(preventie) meer bespreekbaar werd gemaakt in de samenleving;
- er werden handvaten en richtlijnen voor hulpverleners ontwikkeld voor de detectie en behandeling van suïcidaal gedrag.
Eind deze maand wordt ook de lang verwachte game gelanceerd waarmee we jongeren willen laten kennismaken met mentale gezondheid en handvaten geven ter versterking van hun mentale gezondheid. In totaal werden 47 nieuwe acties gerealiseerd. Deze acties richten zich zowel op de brede bevolking, op mensen met verhoogde kwetsbaarheid op suïcidaliteit, op een aantal risicogroepen maar ook op de groep die al zelfmoordgedachten heeft en / of een poging ondernam.
Eind 2020 liep het 2de VAS af. Op vraag van Vlaams minister van Welzijn en Volksgezondheid Wouter Beke en het Agentschap Zorg en Gezondheid voerde VLESP de eindevaluatie van het 2de VAS uit. Hierbij werd op verschillende indicatoren geëvalueerd. De eerste belangrijke indicator is uiteraard de Gezondheidsdoelstelling.
De officiële sterftecijfers voor 2020 zijn nog niet beschikbaar. VLESP baseerde de evaluatie op de meest recente cijfers die beschikbaar zijn door het Agentschap Zorg en Gezondheid, namelijk deze van 2018. Deze cijfers tonen dat er tussen 2000-2018 een daling van 26% in het aantal suïcides in Vlaanderen kan worden vastgesteld. Hierbij is de daling vrij gelijkend voor beide geslachten met een daling van 31% bij vrouwen en 26% bij mannen.
Wanneer naar de verschillende leeftijdsgroepen wordt gekeken, kunnen enkele verschillen worden geobserveerd. Voor bijna alle leeftijdsgroepen werd de Gezondheidsdoelstelling gehaald. Bij sommige leeftijdsgroepen betreft het zelfs een sterke daling waaronder vrouwen tussen 30-44 jaar (daling van 46%), jonge mannen tussen 16-29 jaar (daling van 41%) en ook bij de ouderen zien we dalingen van 30% (vrouwen 75+) en 37% (mannen 75+).
De dalingen bij de leeftijdsgroep 45-49 jaar (respectievelijk -18% bij vrouwen en -11% bij mannen) en jonge vrouwen tussen 16-19 jaar (-16%) zijn niet voldoende om de gezondheidsdoelstelling van -20% te bereiken. Ook bij de 60-74 jarige mannen (-19%) is de doelstelling net niet gehaald. De ongunstige evolutie in de leeftijdsgroep 45-59 jaar heeft tijdens VAS II geleid tot de psychologische autopsie-studie waarbij op zoek is gegaan naar specifieke risicofactoren voor deze leeftijdsgroep.
Alhoewel het niet specifiek is opgenomen in de Gezondheidsdoelstelling is het ook belangrijk om naar de evolutie van suïcidepogingen te kijken aangezien dit de belangrijkste risicofactor is voor suïcide. Daarvan tonen de cijfers dat er tussen 2000-2019 een significante daling van 20% in het aantal suïcidepogingen in Vlaanderen kan worden vastgesteld.
Algemeen kan het behalen van de gezondheidsdoelstelling en de evolutie van 26% minder suïcides als positief beschouwd worden. Een belangrijke aanvulling hierbij is dat uit internationale studies blijkt dat het merendeel van landen met een suïcidepreventie-plan hun doelstellingen haalden. Wanneer de evolutie van de Vlaamse suïcidecijfers wordt vergeleken met evoluties in andere landen kan deze dalende trend in Vlaanderen als hoopvol worden beschouwd en vooral als indicatie dat preventie werkt.
Prof. Dr. Gwendolyn Portzky, directeur van VLESP: “Globaal gezien kunnen we positief terugkijken op het 2de Vlaams actieplan suïcidepreventie en de vele gerealiseerde acties. Ook op internationaal vlak was dit een breed en omvangrijk plan dat er stond, en het feit dat Vlaanderen de gezondheidsdoelstelling heeft gehaald, kan vanuit dit perspectief als positief, hoopvol en eerder uitzonderlijk beschouwd worden. Echter, de cijfers tonen eveneens aan dat er nog steeds 3 zelfdodingen per dag in Vlaanderen zijn, alsook 27 suïcidepogingen per dag in Vlaanderen. Dit betekent dat er blijvend sterk moet ingezet worden op de verdere preventie van suïcidaal gedrag en dat suïcidepreventie in Vlaanderen blijvend als prioritair moet worden beschouwd, zeker ook gezien de mogelijke impact van Covid-19.”
De verdere evaluatie van VAS II toont aan dat er heel wat nieuwe, innovatieve en evidence-based methodieken en initiatieven zijn gerealiseerd maar dat er ook de nodige zwaktes en bedreigingen zijn. Zo is onder andere de setting Werk en Bedrijven een moeilijk bereikbare setting voor suïcidepreventie, zijn er nog heel wat noden die moeten aangepakt worden en zal vooral door covid-19 (waarvan de impact nog niet helemaal duidelijk is) op langere termijn mogelijks een negatieve invloed hebben op het mentaal welzijn en op suïcidaliteit in Vlaanderen.
“Het is duidelijk dat suïcidepreventie hoog op de agenda moet blijven staan. Ik heb dan ook aan VLESP de opdracht gegeven om het 3de Vlaams Actieplan Suïcidepreventie te ontwerpen. VLESP is hiermee volop bezig om samen met andere partners en organisaties uit verschillende settings dit voor te bereiden. Op 19 november dit jaar zal de Gezondheidsconferentie Suïcidepreventie plaatsvinden waar de nieuwe Gezondheidsdoelstelling en het 3de Vlaams Actieplan Suïcidepreventie zal worden voorgesteld. Naast suïcidepreventie investeert Vlaanderen ook prioritair in geestelijke gezondheidszorg”, besluit Vlaams minister van Welzijn en Volksgezondheid Wouter Beke.
