VUB presenteert grootschalig onderzoek naar behoeften Brusselse ouderen

Ouderen vaker als vrijwilligers inschakelen, een meer buurtgerichte benadering van ouderenzorg en extra aandacht voor diversiteit. Dat zijn enkele van de  conclusies van het VUB-onderzoek naar de behoeften van Brusselse ouderen op het vlak van huisvesting en dienstverlening. In de plenaire zaal van het Brussels parlement werden de conclusies van dit onderzoek deze namiddag voorgesteld. Deze studie kwam er op vraag van de GGC-Collegeleden Brigitte Grouwels en Evelyne Huytebroeck, de Vlaamse ministers Jo Vandeurzen en Pascal Smet en Cocof-Collegelid Rachid Madrane. De bevoegde ministers waren dan ook aanwezig tijdens de voorstelling van de studie, net als de bevoegde Brusselse en Vlaamse parlementsleden. 
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wordt de komende jaren niet enkel geconfronteerd met een ‘vergroening’, maar ook met een ‘verzilvering’ van zijn bevolking. Het aantal 60-plussers in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zal immers toenemen van 200.000 (in 2010) naar 290.000 (in 2040), oftewel een stijging van 43,5 procent. Binnen deze groep van ouderen, is er ook een groeiende groep van hoogbejaarden (80-plussers). Vandaag de dag telt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest al 50.000 zogenaamde hoogbejaarden.
De uitdaging wordt om deze groeiende groep ouderen een kwaliteitsvolle zorg te blijven aanbieden. Dit zorgaanbod voor ouderen heeft zowel betrekking op residentiële voorzieningen, semiresidentiële voorzieningen (dagopvang) en thuiszorg.
Werkwijze studie
In het voorjaar van 2012 vroegen de betrokken overheden (GGC, Vlaamse Gemeenschap en Cocof) aan de VUB om onderzoek te doen naar de behoeften van Brusselse ouderen op het vlak van huisvesting en dienstverlening.
Een specifieke programmatiestudie voor Brussel was nodig omwille van de complexe situatie van huisvesting en zorg in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Op vele gebieden geldt het Gewest immers als een echt lappendeken. Op talrijke vlakken is de bevolking er zeer heterogeen:
Er is een sterke vergroening, maar gelijktijdig ook een opkomende vergrijzing.
Tussen de diverse gemeenten zijn er grote welvaartsverschillen: zowel de rijkste als de armste gemeente van het land ligt in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
Er is een groeiende groep allochtone ouderen, die specifieke zorgvragen heeft.
De onderzoekers vulden telkens kwantitatieve gegevens aan met kwalitatief onderzoek, onder meer via focusgroepen van 'stakeholders' (ouderen, zorgverstrekkers, enzovoort). Daardoor geeft de studie een ruim en systematisch overzicht van de huidige structuren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze studie mag dan ook gerust een referentiewerk genoemd worden.
Conclusies
Belangrijke conclusies 
Ouderen inschakelen als vrijwilligers. Het inschakelen van ouderen als vrijwilliger kan hun sociale activering en ‘empowerment’ in belangrijke mate stimuleren. Zich engageren als vrijwilliger verhoogt het zelfbeeld, gaat vereenzaming tegen, bevordert de gezondheid en de fysieke conditie, enzovoort. Brusselse ouderen blijken wel minder vaak vrijwilligerswerk te doen dan Vlaamse ouderen. Maar er blijkt een potentieel te bestaan : liefst 28,4 procent van de Brusselse ouderen die op dit moment nog geen vrijwilligerswerk verricht, wil dit in de komende jaren wel doen. De bestaande Brusselse diensten-, buurt- en wijkcentra kunnen hierin een essentiële rol spelen: het uitbouwen van een vrijwilligerswerking zou de rode draad kunnen zijn van hun werking: vrijwilligers detecteren, rekruteren, opleiden, motiveren en toe leiden naar aangepast vrijwilligerswerk.
De studie beveelt een buurtgericht model van ouderenzorg aan, waarin vrijwilligerswerk, wijkwerking en mantelzorg een centrale plaats innemen. Brussel beschikt op het vlak van buurtgerichte ouderenzorg nu al over de nodige troeven met de bovenvermelde diensten-, buurt- en wijkcentra. De studie beveelt aan om deze bestaande centra te laten uitgroeien tot laagdrempelige en wijkgerichte aanspreekpunten voor ouderen en hun mantelzorgers, met een uitgesproken rol op het vlak van informatie, ondersteuning en coördinatie van de zorg.
Deze keuze voor buurtzorg hangt samen met de ‘vermaatschappelijking’ van de zorg. Dit betekent dat zoveel mogelijk mensen in de vertrouwde omgeving van hun sociale netwerk zorg ontvangen. Mantelzorgers hebben op dit vlak zeker ook een rol te spelen.  Mantelzorg is niet-professionele hulp die zorgbehoevenden krijgen van familie, buren, vrienden en vrijwilligers. In tegenstelling tot wat verwacht zou kunnen worden, hoeft Brussel niet onder te doen voor Vlaanderen op het vlak van mantelzorg. Een kleine 10 procent van de bevolking geeft aan mantelzorg te verlenen. De studie beveelt daarom aan om deze mantelzorgers beleidsmatig nog meer te erkennen, te betrekken en te ondersteunen.
Brussel beschikt over een ruim aanbod aan rusthuizen. Een plaatstekort is dan ook niet meteen te verwachten. Vandaag de dag telt Brussel bijna 160 rusthuizen, samen goed voor een capaciteit van 15.000 woongelegenheden. Zo’n 69 procent van de Brusselse rusthuizen zijn door de GGC erkend. De Cocof erkent dan weer 30 procent van de rusthuizen. 2 rusthuizen (1 procent) hebben het statuut van Vlaams zorgcentrum. De komende jaren zullen er wel nog een aantal  Vlaamse erkende woonzorgcentra bijkomen. Met deze extra woonzorgcentra komt de Vlaamse Gemeenschap tegemoet aan de nood aan meer Nederlandstalige initiatieven.
De Brusselse rusthuizen liggen behoorlijk goed gespreid over het hele Gewest, met uitzondering van de Kanaalzone. In de Kanaalzone wonen in mindere mate de ouderen van nu, maar des te meer de ouderen van morgen. De (toekomstige) ouderen in de Kanaalzone vertonen echter een uitgesproken afkeer tegenover rusthuizen. Het ontbreken van rusthuizen enerzijds en de uitgesproken afkeer anderzijds kan dan weer een kans zijn om in deze armere wijken extra te investeren in creatieve woonvormen.
Meer aandacht voor diversiteit. Een bijkomende bekommernis betreft de toenemende diversiteit (en mogelijk ook dualisering) binnen de ouderenpopulatie. Het aantal ouderen met een andere culturele achtergrond zal tegen 2020 de helft van de totale Brusselse ouderenpopulatie uitmaken. Veelal gaat het om een groep van laaggeschoolde, kwetsbare ouderen die nog te weinig vertrouwd zijn met ons zorgsysteem.
Deze mensen vragen niet alleen erkenning als individu.  Ze willen ook erkenning van de (culturele) gemeenschap waarvan ze deel uitmaken. Meer dan met alleen zijn, heeft eenzaamheid te maken met het gevoel niet (meer) ‘te behoren tot’.  Er zal daarom meer aandacht nodig zijn voor diversiteit.
Extra investeren in kwetsbare ouderen. Samen met het absolute aantal ouderen neemt ook het aandeel ouderen met een klein inkomen toe. 22,1 procent heeft een maandelijks gezinsinkomen van minder dan 1.000 euro. Het risico is reëel dat naast de mondige oudere, een groep kwetsbare ouderen groeit die de plaats in zal nemen van de ‘traditionele’ oudere en zich tevreden zal (moeten) stellen met de klassiek goedkopere voorzieningen. De studie beveelt daarom aan om extra te investeren op plaatsen waar de meest financieel kwetsbare en kansarme ouderen wonen.
Nood aan meer overleg. Op het vlak van ouderenzorg en thuiszorg zijn de 3 belangrijkste overheden de Cocof, GGC en de Vlaamse Gemeenschap. De studie raadt aan dat deze overheden nog meer overleggen, telkens met behoud van de eigenheid. Zo zouden ze beter op de hoogte moeten zijn van elkaars beleid en toekomstige plannen.  Voorts raadt de studie ook aan om een uniform systeem van digitale registratie uit te bouwen, dat systematisch door de verschillende diensten en overheden in de Brusselse (ouderen)sector wordt gebruikt. Het gaat dan om een uniform systeem van gegevensverzameling en het ontwikkelen van gemeenschappelijke meetinstrumenten.
Het uitwerken van tewerkstellingsmogelijkheden voor (jonge) Brusselaars ten behoeve van de ouderen. Enerzijds telt Brussel een grote groep aan (jonge) werkzoekenden, anderzijds is er een tekort aan zorgverstrekkers. Dit maakt dat studierichtingen die toe leiden naar zorgberoepen heel wat toekomstperspectieven bieden: verzorgenden, zorgkundigen, verpleegkundigen, enzovoort. Maar ook liggen er heel wat kansen in het beroepsonderwijs, gezien de noodzaak om ouderen zo lang mogelijk thuis te laten wonen. Denk maar aan de opleiding van polyvalente klusjesmannen, chauffeurs (vervoerdiensten), naaisters (hersteldiensten), enzovoort.