Terug in de tijd met de ‘Messias van Vlaanderen’

Lode Wils, hoogleraar emeritus hedendaagse geschiedenis aan de KULeuven, schreef een uitgebreide biografie over Frans Van Cauwelaert (1880-1961), dé man van de Vlaamse beweging in de 20^ste eeuw. Als ‘Messias van Vlaanderen’ leidde hij de Vlaamse christendemocraten in de Kamer, en drukte tijdens het interbellum de vernederlandsing door van de openbare administratie, het leger, het onderwijs en het gerecht.

Lode Wils: “Als flamingant ben ik altijd geïnteresseerd geweest in de Vlaamse beweging. Toen ik geschiedenis studeerde aan de universiteit van Leuven, wilde ik een doctoraat maken over de politieke geschiedenis van na 1830, wat toen niet gebruikelijk was. Ik spitste mij toe op de Vlaamse beweging van die tijd en op kanunnik Jan David, naar wie later het Davidsfonds werd genoemd.

Toen dat afgerond was, leek het thema mij niet los te laten. Ik bestudeerde de voorgeschiedenis en de beginjaren van de Meetingpartij, die in Antwerpen ontstond in 1862 en die later zou opgaan in de katholieke partij. Een beweging voor politieke vernieuwing die een einde wilde maken aan het eeuwig liberale, klerikale gekissebis. Ze wilden de uitbreiding van het stemrecht en dus ook de uitbreiding van de taalwetgeving om de volkstaal te gebruiken in bestuur, gerecht en onderwijs.

Op zoek naar het archief van de Meetingpartij ging ik langs bij de CVP. Ze vertelden me dat ik eens bij Van Cauwelaert moest langsgaan. Ik trok dus naar Van Cauwelaert, wat niet zo moeilijk was, want ik woonde in dezelfde parochie (lacht). Ik zag hem soms in de kerk. Ik heb de kans gehad om één keer een gesprek te voeren met hem. Maar over een archief van de Meetingpartij wist hij niets. Hij heeft wel altijd zorgvuldig gezorgd voor het bijhouden van zijn persoonlijk archief en het partijarchief toen hij na de Eerste Wereldoorlog de leiding van de partij had. Hij begon te vertellen hoe hij in de Meetingpartij gekomen was in 1910. Ik heb alles goed genoteerd en dertig jaar later heb ik het kunnen gebruiken om zijn biografie te schrijven. Zo werd mijn interesse voor de Vlaamse beweging, maar ook voor Van Cauweleaert en zijn verwezenlijkingen, nog meer gewekt.”

Grondslagen van de Vlaamse beweging

“De Vlaamse beweging is ontstaan uit het Belgisch patriottisch enthousiasme van de Belgische revolutie van 1830. Die revolutie kende een coalitie tussen de liberalen en de katholieken, en mondde uit in het nieuwe koninkrijk België. Een koninkrijk voor vrijheid (de liberalen) en godsdienst (de katholieken).

De revolutie bracht een grote euforie met zich mee, een enorme economische ontwikkeling, en een stimulans van het geestesleven en de literatuur. De katholieken die mee de revolutie maakten in 1830, hielden vast aan het traditionele element dat de godsdienst belangrijk is voor de natie. Toch brokkelde het beeld van ‘België als een katholieke natie’ af. Door de coalitie met de liberalen won ‘de vrijheid’ namelijk aan belang. Vrijheid hield dan ook de vrijheid van godsdienst in, de vrijheid om geen godsdienst te hebben en de vrijheid om de godsdienst aan te vallen.

Naarmate de decennia vorderden, werd België hoe langer hoe minder katholiek. Daarop reageerde de geestelijkheid. Ze waren de voornaamste dragers van de Vlaamse beweging. Ze benadrukten dat het Vlaamse volk katholiek is en het Vlaamse volk de kern vormt van België. En het klopt dat het Vlaamse landsdeel katholieker was dan het Waalse landsdeel. De moderne propaganda van de Franse revolutie werd in het Vlaamse land meer afgewezen dan in Wallonië en had in Vlaanderen dus minder invloed. Het resultaat is dat er na de Franse revolutie een verschil te zien was tussen het noorden van het land dat meer klerikaal en conservatief was en het zuiden dat meer liberaal was. Dat waren de grondslagen voor de Vlaamse beweging.

Die flamingantische ingesteldheid zette zich verder in de colleges van de bisschoppen en de klein seminaries. Zij waren nog meer dan andere colleges bedoeld om de leerlingen op te leiden tot priesters en legden de nadruk vooral op het beoefenen van de volkstaal. Want priesters moesten de taal van het volk kennen en gebruiken. In elk bisdom was het klein seminarie de broeihaard van flamingantisme bij de studerende jeugd: Roeselare, Sint-Truiden, Sint-Niklaas, Mechelen en Hoogstraten. Frans Van Cauwelaert, boerenzoon uit Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek, werd naar het klein seminarie van Hoogstraten gestuurd. Zo is hij, zoals de meesten van zijn tijd, flamingant geworden.”

De katholieke partij in handen nemen

“Toen Frans Van Cauwelaert ging verder studeren aan de universiteit, was zijn bedoeling aanvankelijk om professor in Leuven te worden. Niet om wetenschappelijk onderzoek te doen, want dat interesseerde hem niet, maar wel om de studentenbeweging te kunnen leiden. Die beweging ontstond vanuit de seminaries en de colleges van de bisschoppen. De studenten van Leuven waren de stuwers van die flamingantische beweging en Van Cauwelaert wilde door haar de Vlaamse achterstand ophalen en Vlaanderen een leidende plaats geven in België. De man was zich zeer bewust van zijn capaciteiten (lacht). En wat was daarvoor nodig? De leiding krijgen van de katholieke partij door de politieke Vlaamse beweging in handen te nemen.

En dat lukte hem. Hij is dé man die de katholieke partij en de Vlaamse beweging heeft grootgemaakt. In 1910 werd hij volksvertegenwoordiger en werd binnen de katholieke Vlaamse beweging erkend als haar voorman. Al in mei 1914 kon hij een radicale vernederlandsingswet voor het lager onderwijs doen goedkeuren. In de vorige wetten over het lager onderwijs stond er tot dan toe geen woord over het taalgebruik. Dit betekende dat ieder gemeentebestuur zelf besliste over het taalgebruik in de scholen. Zo werd in de grote steden met liberale gemeentebesturen het lager onderwijs verfranst voor de volkskinderen. Van Cauwelaert zorgde er met zijn vernederlandsingswet voor dat alle wettelijk verplichte vakken in de volkstaal, dus in de streektaal, moesten gegeven worden. En dit voor het hele onderwijs tot 14 jaar.

In de Eerste Wereldoorlog leidde hij vanuit het neutrale Nederland het verzet tegen de Flamenpolitik waarmee de bezetter het land wilde ontwrichten en uiteindelijk inlijven. En in 1918 à 1919 bewees hij opnieuw zijn capaciteiten. De katholieke partij was op dat moment ontredderd. Het is net Van Cauwelaert die dan de Vlaamse katholieken groepeerde. Hij bracht de versnipperde katholieke krachten bij elkaar in zijn Katholieke Vlaamse Landsbond. De organisaties van arbeiders, boeren, middenstanders en flaminganten bracht hij samen rond een gemeenschappelijk programma. Niet alleen de vervlaamsing van de openbare administratie werd daarin opgenomen, maar ook een hele waslijst aan sociale verbeteringen voor de arbeiders, de boeren en de middenstanders.”

Vlaanderen eentalig Nederlands

“Wat we niet mogen vergeten, is dat het in de negentiende eeuw vooral de katholieke partij en opinie waren die de Vlaamse eisen gestuwd en gedragen hebben, al hebben vrijzinnige intellectuelen een leidende culturele rol gespeeld. Niet alleen de liberale partij en de Waalse socialisten bestreden de vernederlandsing van het openbaar leven in Vlaanderen. De Vlaamse socialisten steunden ze soms, maar trachten ze soms ook te beletten. De nationalistische Frontpartij bestreed haar vanaf 1922, zeggend dat ze de aandacht afleidde van ‘zelfbestuur voor Vlaanderen’. Toch heeft Van Cauwelaert de wetten kunnen doorduwen waardoor Vlaanderen eentalig Nederlands is geworden.”