Wie naar ‘De Slimste Mens’ heeft gekeken, kent Wim Helsen ongetwijfeld als jurylid van dienst. Maar hij is meer dan dat. Als cabaretier doorkruist hij Vlaanderen en Nederland en verovert hij vele harten met zijn voorstellingen. We ontmoeten Wim in Cafe De Ketel, een rustig en gezapig cafe in Berchem. Hij geeft er ons een kijk in zijn – artistieke – ziel en vertelt ons over de kwetsbaarheid die ieder van ons bezit, en over hoe je toch alleen kan zijn zonder je eenzaam te voelen.
Wim, je staat al jarenlang op de buhne als cabaretier. Waarom wilde je graag cabaretier worden?
Wim: “Om het in katholieke termen te zeggen: omdat het een roeping was. Vanaf mijn 15de droomde ik ervan om op een podium te staan, maar ik had op dat moment nog niet genoeg vertrouwen om het ook effectief te doen. Toch bleef ik die drang hebben om op een podium te staan. Toen ik het dan uiteindelijk aandurfde om alleen op te treden, was er geen weg meer terug. Het leek alsof mijn toekomst al gekozen was voor mij en ik gaf toe aan iets dat al lang in mij aanwezig was. Met een onregelmatig leven tot gevolg (lacht).”
Voel je je soms kwetsbaar wanneer je alleen op het podium staat voor een volle zaal?
Wim: “Ja, maar dat is net de aantrekkingskracht van mijn job. Doordat het publiek voelt dat het voor mij beangstigend en kwetsbaar is om daar zo alleen te staan, is de energie die vrijkomt tussen het publiek en mezelf net veel groter. Niemand brengt zichzelf met plezier in een positie waarin je kwetsbaar bent of afgewezen kunt worden. Wanneer je toch in zo’n situatie komt, moet je je gewoon overgeven aan die onzekerheid. Want hoe meer strategieën we verzinnen om weg te blijven van die kwetsbare situaties, hoe verder we af komen te staan van het leven. De mensen die het gelukkigst zijn, zijn mensen die op een of andere manier beseffen dat kwetsbaarheid bij het leven hoort. Kwetsbaarheid kan in kleine dingen zitten: de dokter bellen, iemand iets vragen, solliciteren. Allemaal momenten waarbij je afgewezen kunt worden of schaamte kunt voelen. Desondanks gaan veel mensen de confrontatie aan. Al heb je natuurlijk ook altijd mensen die allerlei technieken hebben ontwikkeld om die confrontaties uit de weg te gaan, bijvoorbeeld door te vluchten in verslavingen. Verslavingen maken je gevoelloos voor de kwetsbaarheid van jezelf en die van anderen.”
Je moet je eigen grootsheid erkennen en jezelf laten bloeien
Ga jij die kwetsbaarheid soms ook uit de weg?
Wim: “Tuurlijk. Ik heb ook de neiging om verslaafd te zijn aan van alles. Een verslaving is een manier om in een of andere cocon te kruipen waarin je gevoellozer wordt. Maar uiteindelijk is in die cocon zitten zo beperkend, klein en pijnlijk dat je ermee kunt proberen stoppen. Al lukt dat niet altijd en dan kun je het tegenovergestelde doen: je nog dieper ingraven om zeker niets te moeten voelen. Ik heb die neiging ook gehad tegenover mijn kinderen. Je kinderen kijken naar je als iemand die leiding geeft, als iemand die alles weet. Op een bepaald moment verandert dat, en dan kun je hen ook je machteloosheid laten zien. Dat ben ik een tijd geleden met mondjesmaat beginnen doen, en nu geven zij mij ook soms leiding."
Helpt het om die kwetsbaarheid in je personages en op het podium kwijt te kunnen?
Wim: “Absoluut. Anders is het niet interessant. Er zijn collega’s waar ik niet naar ga kijken, omdat ze alleen maar vanop een afstand commentaar geven op de maatschappij. Ze houden zich volstrekt immuun voor alles wat op een of andere
manier kwetsbaar is. Kwetsbaarheid tonen is voor mij net een voorwaarde om geïnteresseerd te kunnen zijn in cultuur. Door je als comedian of cabaretier kwetsbaar op te stellen, zorg je dat alle grenzen vervagen tussen het publiek en jezelf. Je hebt gewoon allemaal plezier en deelt datzelfde gevoel met anderen. En net doordat je dat gevoel deelt, zal je eigen plezier groter en sterker worden.”
Is dat ook wat in politiek moet gebeuren: dat politici zich wat kwetsbaarder moeten opstellen?
Wim: “Ja, ik denk het wel. Wanneer je politici op televisie ziet in debatten of in interviews, dan is er van kwetsbaarheid geen sprake meer. Het gaat over argumenten, slimmer, beter en sneller zijn dan de andere. Bewijzen dat je het bij het rechte eind hebt. En dat is steriel. Dat werkt eigenlijk niet. Ik begrijp natuurlijk wel dat je als politicus een soort fort rond je moet bouwen als je – ondanks de vele aanvallen die je te verduren krijgt – nog goed wil functioneren. Soms ontmoet ik wel eens een politicus en dan valt mij op dat die burcht dan wegvalt. De drang om zich te moeten bewijzen of hun gelijk te moeten halen - met alle steriele retoriek die erbij hoort - is er op die momenten niet. En dan zijn dat inspirerende mensen.”
Hoe heerlijk zou het zijn als een politicus tijdens een debat zou zeggen dat hij het simpelweg niet weet. Ook dat is kwetsbaarheid.
“Bovendien zien veel mensen politici in een rol van degene die alles weet, beter leiding kan geven, slimmer en sneller is en het beter weet dan een ander. Hoe meer je je met die rol gaat vereenzelvigen, hoe conflictueuzer het wordt met de wereld rondom jou. Ook al klopt die redenering en weet je veel, je moet dat als politicus ook altijd kunnen loslaten. Het zou heerlijk zijn – en dat is een kleine blijk van kwetsbaarheid – dat politici in een debat op tv gewoon eens zouden zeggen: ‘ja, dat weet ik eigenlijk niet’. Of tegen hun concullega: ‘Dit is het standpunt dat wij naar voren brengen. We hebben hierover gediscussieerd en nagedacht, maar nu ik je zo bezig hoor, heb jij ook wel gelijk. Niet helemaal, maar…’. Dat hoor je nooit. Politieke debatten staan zo te ver af van de dagelijkse gesprekken die mensen met elkaar hebben.”
Je laatste voorstelling heeft als titel ‘Er wordt naar u geluisterd’. Bedoel je daar dan mee dat mensen in onze samenleving meer inspraak willen hebben, dat er meer naar hen geluisterd moet worden?
Wim: “Nee, eigenlijk niet. ‘Er wordt naar u geluisterd’ komt uit een essay van Arnon Grunberg waarin staat: ‘Niet de eenzaamheid die zegt: je bent alleen, maar die andere eenzaamheid, die zegt: er wordt naar u geluisterd’. Ik heb me zelf ook al heel eenzaam gevoeld in de zin van ‘ik ben alleen’. Maar ik ben ook al helemaal alleen geweest zonder mij eenzaam te voelen, doordat ik het gevoel had gedragen en gesteund te worden. Dat wat ik doe in mijn leven juist is. Het gaat bij dat alleen zijn of alleen voelen net om in verbinding staan met anderen, met je omgeving of met God. Eigenlijk heeft ‘Er wordt naar u geluisterd’ een religieuze connotatie. En met religieus bedoel ik de oorspronkelijke betekenis van het woord ‘religie’. Dat komt van het Latijnse woord ‘religare’, wat betekent ‘verbinden, in verbinding staan’. Bij gelovige mensen refereert dat aan de kern van hun geloof. Er wordt naar hen geluisterd, door God. Ze staan in verbinding met hem. En net die ‘in verbinding staan met’ is een voorwaarde om te kunnen voelen dat het stil is in jezelf. Een moment waarbij je alle stemmen laat stilvallen die ons denken elke dag opnieuw bevolken. Die stilte is een kracht die vol (levens)energie zit. Dan bestaat eenzaamheid niet.”
Je doet ook aan meditatie. Kun je dat gevoel van een stilte die vol energie zit vergelijken met het gevoel dat je krijgt wanneer je mediteert?
Wim: “Dat denk ik wel. Mediteren is een moment maken waarbij je zegt ‘en nu kies ik ervoor om het stil te laten zijn in mijn hoofd’. Toch komen er nog altijd gedachten voorbij in je hoofd. Maar net doordat je je hebt voorgenomen om het stil te laten zijn in je hoofd, laat je die gedachten voorbij waaien. Mensen hebben miljoenen gedachten die we vaak laten voorbijgaan. En dat helpt om een moment te creëren waarbij het stil is, waarbij er alleen maar rust en vertrouwen is.”
In je voorstelling vertel je over brieven die nabestaanden voorlezen tijdens de begrafenis. Welke tekst mag jouw familie voorlezen op jouw begrafenis?
Wim: “Ik heb tot nu toe altijd gedacht dat ik daarmee niet bezig wilde zijn. Ik vond een begrafenis iets voor de nabestaanden en niet voor de overledene. Tot Laura van Dolron, een Nederlandse theatermaakster en stand-upfilosofe, te gast was tijdens de opnames van mijn programma ‘Winteruur’ op Canvas. Ze las er een tekst voor van Marion Williamson. De tekst gaat erover dat we als mens niet bang zijn van hoe klein en ontoereikend we zijn, maar van hoe bang, groot, machtig en kleurrijk we zijn. Je moet je eigen grootsheid inzien en erkennen, en jezelf laten bloeien. Dat kan bijvoorbeeld door gewoon moeder, verpleegster of comedian te zijn. Dat is niet alleen heilzaam voor jezelf, maar ook voor andere mensen. Want er gaat meer kracht en leven uit van jezelf kwetsbaar opstellen dan je klein te houden. En toen Laura daarover vertelde, dacht ik: ‘stel dat ik doodga, dan is dat een fantastische tekst om te laten voorlezen op mijn begrafenis’. Vooral omdat die tekst niet alleen over mij gaat, maar over iedereen die op mijn begrafenis aanwezig is.”
