Agrarische Architectuur: 'Sleutel voor de toekomst’

Minister-president Kris Peeters stelt brochure ‘Agrarische Architectuur, Sleutel voor de toekomst’ voor

Met deze leidraad wil de Vlaamse overheid iedereen die betrokken is bij een agrarisch nieuwbouw- of verbouwproject helpen om de juiste weloverwogen keuzes te maken die een optimale bedrijfsvoering en een goede inpassing van een dergelijke project in het landbouwgebied en het platteland ten goede komen.
‘Nieuwbouw of vernieuwbouwprojecten in land – en tuinbouw gaan steeds meer gepaard met belangrijke investeringen en hebben gezien hun toenemende omvang ook steeds meer een bepalende  en blijvende impact op de omgeving. Vandaar dat een stevige voorbereiding meer dan noodzakelijk is om tot een weldoordachte beslissing te komen. Ik ben er dan ook van overtuigd dat deze brochure hierbij een zeer bruikbare leidraad kan zijn’, aldus minister-president Kris Peeters.
Op vraag van minister-president Kris Peeters heeft de afdeling Landbouw en Maatschappij van het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO) een praktische leidraad samengesteld die  landbouwers(organisaties), architecten, constructeurs en vergunnende en adviserende instanties op weg zal helpen naar  een kwaliteitsvollere agrarische architectuur.  Landbouwbedrijven zijn de jongste decennia sterk geëvolueerd, functioneel en economisch (schaalvergroting) maar ook esthetisch. Pittoreske hoeves maken plaats voor agro-industriële gebouwen.  De kijk van  alle betrokken partijen op architecturale dossiers in landbouwzones en de aanpak bij nieuwe inplantingen (stallen, loodsen…) is sterk veranderd.   
De Vlaamse overheid  wenst naast een aantal initiatieven van de provinciale overheden een bemiddelende en sturende rol te spelen in deze ontwikkeling. Minister-president Peeters gaf als minister van plattelandsbeleid en landbouw aan ILVO (Instituut voor landbouw- en Visserijonderzoek) de opdracht om een actieplan uit te werken,  met een tijdelijke beleidswerkgroep. Deze werkgroep onderzoekt hoe de kwaliteit van de Agrarische Architectuur in Vlaanderen stelselmatig valt  te verhogen.
De leidraad Agrarische Architectuur, Sleutel voor de toekomst is het eerste concrete resultaat. De brochure toont hoe een grondige en haalbare bewaking van het volledige concept: van analyse over ontwerp en vergunning tot bouwproces al tot merkbare verbeteringen kan leiden en dit binnen het huidige wetgevend kader. Er zijn mogelijke optimalisaties  te vinden in alle fasen en op alle beslissingsniveaus.. 
De concrete voorbeelden en voorgestelde processtappen in de leidraad, kwamen tot stand via participatieve procedures met de betrokken actoren, o.l.v. de ILVO-onderzoekers  Elke Rogge, Joost Dessein en Nathalie Erbout.
Situering
Schaalvergroting, uniforme agro-industriebouw, nieuwe functioneel-technisch of wettelijke eisen, een platteland dat landbouwers meer moeten delen met niet-agrarische activiteiten (met zwakke binding naar het landbouwgebeuren): Deze elementen registreerde de Vlaamse Bouwmeester tijdens zijn studieopdracht in 2008 (opdracht van het Interbestuurlijk Plattelandsoverleg IPO). Hij formuleerde vernieuwende ideeën voor een moderne agrarische architectuur aan de hand van dialogen tussen een aantal architecten en landbouwers. De focus in zijn brochure met aanbevelingen aan het beleid, de landbouwsector en de architecten lag voornamelijk bij esthetiek.
Daarop werd op initiatief van minister-president Kris Peeters een tijdelijke beleidswerkgroep rond Agrarische Architectuur samengesteld op het ILVO. Als eerste stap werd hier onderzocht welke acties binnen het bestaande instrumentarium op korte termijn haalbaar en realiseerbaar zijn.
Agrarische Architectuur, Sleutel voor de toekomst is een brochure over het procesmatige en dus complementair aan de brochure van IPO (over het esthetische).
 
Ambitie
De leidraad ‘Agrarische Architectuur, Sleutel voor de toekomst’ heeft een dubbel doel: 
-         wijzigen van de mentaliteit bij de belangrijkste actoren in het (ver) bouwproces.
-         optimaliseren van het bouwproces
Zodoende verhoogt de architecturale kwaliteit zowel functioneel, economisch als esthetisch.
De onderzoekers constateren dat er binnen het huidige wettelijke kader voldoende bewegingsmarge is om het bouwproces te optimaliseren. In de toekomst kan er zo, in een tweede stap draagvlak zijn om ook buiten het huidige instrumentarium te denken.
De leidraad promoot  een agrarische architectuur die voldoet aan de wensen en eisen van de diverse betrokken partijen:  het  landbouwbedrijf zelf (functioneel-technische verwachtingen), de ruimtelijke context (passanten, recreanten en rust- en open ruimtezoekers) en de betrokken overheden. De brochure toont hoe de actoren optimaal kunnen samenwerken, elk vanuit de eigen competenties en expertise.
De leidraad is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij een agrarisch bouwproces: landbouwer, architect (ook studiebureau of adviseur), constructeur,  vergunningverlener en alle overige actoren.
De brochure benadrukt het belang van denken en plannen op lange termijn. Dit overstijgt het niveau van het gebouw en betrekt het hele erf in de plannen.
 
Bouwen aan een landbouwbedrijf, anno 2012: een proces met belangrijke deelfasen
Goede agrarische architectuur is sterk gerelateerd met een weldoordacht bouwproject en met een consensus tussen de bedrijfsleider, de omgeving en de vergunningverlener. Hun startpunt en objectief horen drieledig te zijn:  de best mogelijke functionaliteit van het gebouw, de economische rendabiliteit en de optimale inbedding in de omgeving.  Wanneer de verschillende functies op het erf als een geheel worden bekeken resulteert goede agrarische architectuur ook in een betere bedrijfsvoering.
Het proces start bij een ‘droomfase’ van de landbouwer omtrent een nieuwe constructie die past binnen de langetermijnvisie van het bedrijf.  Hij schrijft zijn wensen neer in een programma van eisen (met randvoorwaarden) en hij houdt al een oog op toekomstige evoluties op het bedrijf. Bij deze concretisering werkt de bedrijfsleider samen met een architect, een adviesbureau of een adviseur.
Dan start de ontwerpfase en kan de architect aan de slag om een eerste ontwerp te tekenen. Het ontwerp vormt de basis voor de vergunningsaanvraag. Eenmaal opgesteld en ingediend gaat de aanvraag naar verschillende adviesdiensten en moet de vergunningsverlener beslissen of het project al dan niet past binnen het beleidsmatige en wettelijke kader. Het verkrijgen van de vergunning is uiteindelijk een logisch gevolg van een goed doordachte voorbereiding van het bouwproject. Eens de vergunning er is, kan de constructeur aan de slag om een operationele constructie te bouwen.
De investering in het opstellen en opvolgen van een sterk doordacht bouwplan verzekert een hogere toekomstige bedrijfsefficiëntie. Het is volgens de onderzoekers uiterst belangrijk om vanaf het prille begin een sterke toekomstvisie uit te tekenen. Dat gebeurt hoofdzakelijk in de eerste drie fasen van het proces. Net deze drie fasen ontbreken nu vaak  in de huidige bouwprocessen.
De leidraad bespreekt  alle elementen per fase, voorzien van voorbeelden en handige tips. Afhankelijk van de omvang en complexiteit van het bouwproject kunnen sommige procedures sneller of trager verlopen, of zelfs overbodig zijn. Maar het doorlopen van élke fase is onontbeerlijk.
 
Leidraad is resultaat van participatieve procedure
De manier waarop de brochure tot stand gekomen is, is uniek op meerdere vlakken.
De werkgroep die ILVO (Landbouw en maatschappij) samenstelde is erg breed: met vertegenwoordigers van verschillende beleidsdomeinen (ruimtelijke ordening, landbouw, erfgoed, …) en diverse betrokken partijen (architecten, studiebureaus, constructeurs, landbouworganisaties, beleidsmakers).  Bovendien waren verschillende beleidsniveaus vertegenwoordigd (Vlaams, provinciaal en gemeentelijk).
Via diverse originele werkvormen werd creativiteit gestimuleerd. Deelnemers werden in verschillende, soms ongewone, situaties samengebracht (een formele kabinetssetting, een creatieve tweedaagse in de Vlaamse Ardennen, …). Dit leidde tot rijke discussiemomenten, maar ook, en vooral, tot vertrouwen en wederzijds respect tussen de diverse actoren, die elkaar in andere contexten vaak eerder als concurrenten of tegenstanders beschouwen.
Beide voorgaande punten hebben geleid tot een grote bereidheid én tot een draagvlak om samen werken aan een betere Agrarische Architectuur. 
 
Een illustratieve case:  landbouwbedrijf Lannoo in Meulebeke.
Het bedrijf Lannoo (Stefaan en Sophie) in Meulebeke is gekozen als locatie om ‘Agrarische Architectuur, Sleutel voor de toekomst’ voor te stellen.  Het bedrijf is een voorbeeld van ‘best practice’ voor de aanpak die de brochure bepleit.
De familie Lannoo baat een melkveebedrijf uit gecombineerd met akkerbouwteelt en het versnijden van uien. In 2007 - 2008  werd beslist een nieuwe woning, melkveestal en loods te bouwen.  Het bedrijf werd op z’n vorige locatie onteigend voor industrie. Het landbouwbedrijf moest dus op een  tweede locatie worden geherlocaliseerd.   Op het bedrijf werden in samenwerking met de dienst bedrijfsintegratie van het POVLT (nu Inagro) verschillende langetermijnsplannen opgemaakt.   In onderling overleg werden verschillende fasen in denkproces en ontwerpproces doorlopen om tot een goed resultaat te komen op zowel functioneel als esthetisch vlak.  Het ontwerp werd voorgesteld en wat bijgestuurd door de vergunningsverlenende overheden.